เจ้านางคำเเว่น แม่หญิงลาวผู้ทรงอิทธิพลในราชสำนักสยาม

เจ้านางคำเเว่น แม่หญิงลาวผู้ทรงอิทธิพลในราชสำนักสยาม
...สมัยกรุงธนบุรี..ในปี พ.ศ.2321สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกได้ยกกองทัพไปยังกรุงเวียงจันทน์...เมื่อเสร็จศึกท่านได้เชิญเสด็จพระราชบุตรในพระเจ้าสิริบุญสาร มายังสยามด้วยได้แก่ เจ้านันทเสน เจ้าอินทวงศ์และเจ้าอนุวงศ์

... พระชายา... ในการเดียวกันนี้ท่านยังได้รับเจ้านางคำแว่น ซึ่งเป็นนางกำนัลของพระอัครมเหสีของพระเจ้าสิริบุญสารมาเป็นชายา อยู่ด้วยกันที่กรุงธนบุรี

... ขออภัยโทษชาวเมือง... ใน พ.ศ. 2322 เจ้านางคำแว่น...ได้ขอให้สมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึก ไม่ทำลายเมืองพานพร้าว หรือศรีเชียงใหม่ที่เป็นชัยภูมิสำคัญต่อราชการสงคราม...ชาวบ้านเรียกศึกครั้งนั้นว่า "ศึกนางเขียวค้อม".... เมื่อรอดพ้นจากการถูกทำลายเมือง... ชาวพานพร้าวศรีเชียงใหม่ จึงได้สร้างเจดีย์ไว้เป็นอนุสรณ์ที่บริเวณบ้านหัวทราย แล้วได้ยกย่องเจ้านางคำแว่นเป็น เจ้านางเขียวค่อมจนถึงปัจจุบัน



เรื่องราวที่บันทึกในหนังสือ โครงกระดูกในตู้ ของหม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช 

... ปัญหาครอบครัว... เมื่อเจ้าจอมแว่นมาอยู่ในทำเนียบสมเด็จเจ้าพระยาฯแล้ว ท่านผู้หญิง (ต่อมาก็คือสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินีในรัชกาลที่1) ก็หึงหวงมาก มีปากเสียงกับสมเด็จเจ้าพระยาฯ ด้วยเรื่องคุณแว่นนี้อยู่บ่อย ๆ

...พิษรักแรงหึง... จนคืนวันหนึ่ง ท่านผู้หญิงถือดุ้นแสมไปยืนดักคอยอยู่ในที่มืด บนนอกชานเรือน พอคุณแว่นเดินออกมาจากเรือนหลังใหญ่ อันเป็นที่อยู่ของสมเด็จเจ้าพระยาฯ ท่านผู้หญิงก็เอาดุ้นแสมตีหัว คุณแว่นก็ร้องขึ้นว่า "เจ้าคุณขา คุณหญิงตีหัวดิฉัน"

... สมเด็จเจ้าพระยาฯ ก็โกรธยิ่งนัก ฉวยได้ดาบออกจากเรือนจะมาฟันท่านผู้หญิง ฝ่ายท่านผู้หญิงก็วิ่งเข้าเรือนที่ท่านอยู่ แล้วปิดประตูลั่นดาลไว้ สมเด็จเจ้าพระยาฯ ก็เอาดาบฟันประตูอยู่โครม ๆ

... กรุงรัตนโกสินทร์... เมื่อสมเด็จเจ้าพระยามหากษัตริย์ศึกปราบดาภิเษก สถาปนาราชวงศ์จักรีและสถาปนากรุงเทพมหานคร ฯ เป็นราชธานีใหม่ เจ้านางคำแว่น จึงได้รับสถาปนาขึ้นเป็นที่ เจ้าจอม(แว่น) พระสนมเอก และโปรดให้รับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาทจนชาววังยกย่องเป็น เจ้าคุณข้างในและเป็นเจ้าคุณท่านแรกในจักรีวงศ์


.....ขัติยะนารี... เจ้าจอมแว่นเป็นผู้มีความกล้าหาญและมีศิลปะในการเพ็ดทูลเรื่องราวต่าง ๆ ที่ไม่มีผู้ใดกล้าจะกราบทูล ถ้าท่านเห็นว่าเป็นสิ่งสมควรและถูกต้องแล้ว ก็จะกราบทูลทันทีมิได้เกรงกลัวพระราชอาญา

... สถานการณ์พิสูจน์คน... ความกล้าหาญของเจ้าจอมแว่นเป็นที่ประจักษ์เมื่อ เมื่อปี พ.ศ. 2339 คราวที่สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกหาราช ทรงเหน็ดเหนื่อยพระวรกายจากการว่าราชการเมือง ขณะบรรทมหลับก็เกิดพระสุบินและทรงละเมอ ทำให้ข้าราชบริพารตกใจ มิรู้ที่จะทำอย่างไรดี เจ้าจอมแว่นใช้ความหาญกล้าตัดสินใจกัดนิ้วพระบาท จนพระเจ้าอยู่หัวทรงรู้สึกพระองค์และตื่นบรรทม เจ้าจอมแว่นได้รับความดีความชอบและเป็นที่โปรดปรานของพระองค์... ความจงรักภักดีและสุจริตใจของเจ้าจอมแว่นนี้ สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกหาราช จึงไม่ทรงพิโรธ